دل‌نوشته‌های معلولیت – ۲

نگین حسینی

گاهی خطاهای رفتاری مردم ناآشنا به حقوق معلولیت را از خطاهای رفتاری خودم استخراج می‌کنم. در روزها و سال‌هایی که اتفاقاً همچنان در حوزۀ معلولیت فعال بودم وتازه حواسم به رفتارم، نگاهم، و برخوردم نسبت به افراد دارای معلولیت بود، هنوز نکته‌هایی وجود داشت که نمی‌دانستم (که شاید هنوز هم نمی‌دانم). مهم‌ترین دلیلش این بود که کسی به من نگفت. نه از دوستان دارای معلولیت که صمیمی هم بودیم؛ و نه از خانواده‌های آنها، از کسی چیزی نشنیدم که لحظه‌ای مرا متوجه رفتار اشتباهم کند. حتی در مصاحبه‌هایم، وقتی از افراد معلول در مورد برخوردها و رفتارهای نادرست اجتماعی می‌پرسیدم، بیشتر انتقادهایشان متوجه موضوع «ترحم» یا رفتار ترحم‌آمیز مردم بود. کسی نکته‌های ریز و اتفاقا مهم را نه در فضای دوستانه گوشزد کرد و نه در مصاحبه‌ها.

یکی از شایع‌ترین رفتارهای نادرستی که عموم مردم نسبت به افراد دارای معلولیت دارند، این است که در مواجهه با آنها زیاده از حد احساس راحتی می‌کنند؛ و گاهی حتی آنها را لمس یا به عبارت عامیانه تر ناز می‌کنند. این واکنش هنگام برخورد با افراد معلولی که جنس مخالف هم دارند، شایع است. پسران جوانی را دیده‌ام که وقتی دختر خانمی را می‌بینند که روی ویلچر نشسته یا جثۀ کوچکی دارد، به خود اجازه می‌دهند مثلا لُپ او را بکشند یا از روی صمیمیت دست روی شانه‌اش بگذارند. همینطور بالعکس: دختران جوان و زیبایی که وقتی با پسری دارای معلولیت آشنا می‌شوند، غریزۀ «مادری»‌شان گل می‌کند و به بهانه‌های مختلف دستی به سر و گوش پسر بدبخت! می‌کشند.

این رفتارها ریشه در این باور نادرست دارد که افراد دارای معلولیت فاقد غریزه‌های طبیعی هستند؛ یا اینکه تصور می‌شود که چون فلانی معلول است، پس بطور طبیعی حریم امنی در مورد روابط زن و مرد ایجاد شده است. حتی بعضی از مردم هستند که صرفاً از روی عاطفۀ زیاد و برای نشان دادن احساس محبت خود، دستی روی سر و صورت فرد معلول و همجنس خود می‌کشند. همین اخیراً یکی از دوستان دارای معلولیتم (فکر کنم آقای رضا عبداللهی بود) از مراسمی رسمی سخن گفت که در آن، یکی از مسئولان شرکت کننده، لپ ایشان را کشیده بود!

در مورد وسایل کمکی معلولیت نیز قواعد رفتاری وجود دارد. این وسایل کمکی، اعم از ویلچر، عصا، واکر، اندام مصنوعی (پروتز) و غیره، بخشی از بدن و وجود فرد دارای معلولیت هستند. افراد زیادی را دیده‌ام که وقتی ویلچر یا عصای فرد معلول را در گوشه‌ای می‌بینند، بدون اجازه به آن دست می‌زنند یا جابه جایش می‌کنند. در مواردی گاهی حتی به ویلچری که روی آن شخص معلول نشسته، تکیه می‌دهند یا دسته‌هایش را می‌گیرند و فرد را (بی‌آنکه خودش درخواست کرده باشد) تکان می‌دهند.

خودتان را بگذارید جای فردی که معلولیت دارد: شما یک انسان هستید و مشکلی جسمانی یا حتی ذهنی باعث شده جامعه احساس کند شما با دیگران تفاوت دارید؛ در حالی که شما هیچ تفاوتی به لحاظ شخصیتی و احساسی با دیگران در خود نمی‌بینید و توقع دارید که حقوق شما، حریم شما، و شخصیت شما حفظ ومحترم شمرده شود. حریم شما عبارت است از بدن و لباس و وسایل شخصی شما. آیا دوست دارید کسی بی‌اجازه به حریم شما دست بزند؟

شاید در اینجا این سوال ایجاد شود که: پس باید چه کرد؟ از کجا بدانیم کدام رفتار درست و کدام نادرست است؟ کدام رفتار برخورنده است و کدام نیست؟

و جوابی که تقریبا نکتۀ کلیدی در رفتار با افراد معلولیت است: اگر طرف شما معلول نبود، چه رفتاری می‌کردید؟

بنابراین وقتی به هر شخص معلولی می‌رسید، بله به “هر شخص معلولی”، اعم از کودک، نوجوان، جوان، پیر، زن، مرد، تحصیل کرده، تحصیل نکرده، شاغل، بیکار، با هر معلولیتی اعم از جسمی خفیف، جسمی شدید، روی ویلچر، با عصا، با واکر، معلولیت ذهنی و… فکر کنید که اگر او معلولیت نداشت، چه برخوردی داشتید؟ آیا به خودتان اجازه می‌دادید بی‌دلیل وارد گفت و گو با او یا خانواده‌اش شوید؟ آیا به خودتان اجازه می‌دادید که نازش کنید؟ اگر طرف شما جنس مخالف شما است، آیا به خودتان اجازه می‌دادید به او دست بزنید؟ اگر طرف هم‌جنس شماست، آیا به راحتی می‌توانستید لمسش کنید؟

* استفاده از این مطلب با ذکر منبع و تماس با نویسنده مجاز است: neginh@gmail.com